Bos en hout zijn populair. We zagen in de coronatijd al dat bossen door de Nederlanders erg gewaardeerd worden. En ook hout wordt in toenemende mate als grondstof steeds hoger gewaardeerd dan fossiele en minerale grondstoffen. Toch is er ook veel discussie over de betekenis van bos en over de oogst van hout. De één vindt bos natuur en stelt dat we van bomen moeten afblijven. De ander ziet dat bos koolstof buffert en ziet als hout hét duurzame alternatief voor beton, staal en fossiele grondstoffen. Beide inzichten zijn begrijpelijk wat mij betreft.
Bosgeschiedenis
Ooit was Nederland een bosrijk land. Door overmatige houtkap (voor de scheepsbouw) en ontginning nam het bosareaal flink af. In 1750 had Nederland nog maar zo’n schamele 50.000 ha bos. In de 19e eeuw is daarom gestart met aanleg van nieuwe bossen. Grootschalige bosaanleg in de tweede helft van de 19e eeuw vond plaats om de mens tegen de natuur te beschermen. Stuifzanden moesten beteugeld worden en onontgonnen woeste gronden kregen een economische betekenis. Nu beschikken we over ca. 365.000 ha bos (ca. 9% van het landoppervlakte). Daarmee zitten we in de Europese achterhoede. Houtproductie is voor de boseigenaar lange tijd een belangrijke bron van inkomsten geweest. Later, toen meer bos in publieke handen kwam, werden ook andere functies belangrijker voor de maatschappij. In de naoorlogse jaren kregen de mensen behoefte aan ruimte voor ontspanning en recreatie. En vanaf de jaren 70 is natuur belangrijker geworden. Het juridisch kader van bossen was geregeld in de Boswet van 1961. In 2017 is de Boswet opgegaan in de natuurwet (Wet Natuurbescherming). Binnen de kaders van de natuurwet kan houtproductie en houtoogst gewoon plaats vinden. Doordat bosbeleid onderdeel is geworden van de natuurwet lijkt de perceptie over houtoogst te zijn gewijzigd. Mede daardoor wordt door sommigen houtoogst minder gewaardeerd of afgekeurd.
Functies van bos
Bossen vervullen meerdere functies en zijn belangrijker voor méér dan de natuur en biodiversiteit alleen. Bossen zuiveren het lucht, dempen het klimaat en geluid, produceren zuurstof, filteren en bufferen water, leggen koolstof vast en leveren hout voor bijvoorbeeld meubels en de bouw. En bovendien kun je in het bos tot rust komen, inspiratie vinden, genieten van natuur en sporten. Dat maakt bossen per definitie multifunctioneel. In het kader van dit betoog wil ik stil staan bij de functie van bos als koolstof vastlegger. Dat is goed voor het klimaat en dat kan nog beter worden door het hout dat we er uit kunnen oogsten in te zetten als grondstof waarmee we fossiele en minerale grondstoffen vervangen. Bij de productie en verwerking van fossiele en minerale grondstoffen komt veel CO2in de atmosfeer. Door deze materialen te vervangen door hout wordt niet alleen koolstof vastgelegd in het product, maar een nog veel groter is effect is het voorkomen van CO2-uitstoot bij de productie van fossiele en minerale grondstoffen. Hout is daarmee vanuit oogpunt van duurzaamheid een hoopvol alternatief en goed voor het klimaat.
Natuur of houtplantage
Ondanks dat de meeste mensen bossen waarderen is er ook discussie over wat we wel of niet met bossen zouden mogen doen. De een vindt houtoogst ongewenst omdat het slecht zou zijn voor het bos, de ander vindt hout belangrijk en daarvoor moeten nu eenmaal bomen worden omgezaagd. In onze gepolariseerde samenleving signaleer ik verharding van standpunten en dat geldt ook voor dit onderwerp. In de Bosvisie van LNV staat dat lichte stijging van de houtoogst wordt nagestreefd. De praktijk is dat in Nederland steeds minder hout wordt geoogst. Provincies zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het natuurbeleid. En ondanks het rijksbeleid uit de Bosvisie krijgen bossen in toenemende mate het stempel natuurbos, waarin houtoogst niet zondermeer wordt toegestaan. Dat staat haaks op het beleid. Bovendien ontstaat het beeld dat hout uit echte productiebossen moet worden gehaald. Het punt is dat we deze echte productiebossen in Nederland niet hebben. Bosbouw in Nederland is geen vorm van landbouw, maar een beheervorm waarbij nagestreefd wordt verschillende functie in een geoptimaliseerde vorm naast elkaar tot hun recht te laten komen. In de sector noemen we dit multifunctionele bossen. En hoewel ik dit bepaald geen sexy naam vindt ben ik wel een warm pleitbezorger van dit type bos. Wat hoewel in dit type bos hout geproduceerd en geoogst wordt, leveren deze bossen mede door het uitvoeren van maatregelen ook meer structuur dan bos waarin geen beheer wordt uitgevoerd. Daardoor bieden deze bossen ook ruimte voor de ontwikkeling van biodiversiteit.
Op korte termijn wordt een onderzoek gestart naar verschillen tussen bossen met en zonder houtoogst, waarbij specifiek naar de biodiversiteit wordt gekeken. Ik ben benieuwd naar de resultaten van dit onderzoek. Ik durf te voorspellen dat natuurbos en multifunctioneel bos elk specifieke waarden hebben als het om biodiversiteit aankomt, dat ze waarschijnlijk complementair aan elkaar zijn en dat het geheel meer is dan de som der delen. Het voordeel van multifunctioneel bos is dat hun klimaatimpact veel groter is dan van natuurbos. Dat komt het substitutie-effect door de inzet van hout. Ik mag daarom hopen dat provincies bij het maken van keuzes voor het een of andere bostype rekening gaan houden met het klimaat. Dat provincies dus niet op grote schaal gaan kiezen voor natuurbos zonder houtoogst en bosplantages, maar kiezen voor natuur en klimaat. Dus voor multifunctioneel bos waarin duurzame houtoogst is toegestaan.
Over de auteur
Henk Wanningen
Staatsbosbeheer
Henk Wanningen heeft een bos en natuurbeheer achtergrond en werkt bij Staatsbosbeheer aan hoogwaardige inzet van groene grondstoffen uit de groene omgeving. Hij werkt nauw samen met terrein beherende organisaties en met bedrijven die innovaties en ontwikkeling realiseren, waarbij wordt nagestreefd dat de inzet van deze bio-grondstoffen door duurzame toepassingen leidt tot een hoge klimaat impact. Denk hierbij aan houtbouw, isolatiematerialen, bio-based materialen, groene chemie en hernieuwbare energie.
